نقد روانکاوانه
نحوه ی کاربردروانکاوی درنقدادبی دستخوش دگرگونی های بسیاری شده زیراوقوع تحولات جدیددرهردوی این زمینه ها،سبب تغییراتی درشیوه ی انجام نقدگردیده است.درنتیجه توجه منتقدازروانشناسی به خواننده وفراترازخواننده به رابطه ی نویسنده،خواننده،متن وزبان معطوف گردیده است.
درابتدای پیدایش نقدروانکاوانه،ادبیات عمدتابرده ی سخن اربابانه ی روانکاوی بودوبرایاعتباربخشیدن به یافته های بالینی آن استفاده می شد.
دراین پروژه نویسنده تعدادی ازاشعارمولاناراموردبررسی ونقدیونگی قرارداده تااثبات کندمولادرچه شرایطی وباچه اهدافی آثارش رادرغزلیات شمس سروده ومنظوروی ازسرودن این آثارچه بوده استمن گنگ خواب دیده و عالم تمام کر
من عاجزم ز گفتن و خلق از شنیدنش
درود بر روان پاک حضرت جلال‌الدین بلخی
زنده باد کشور ادب
مقاله ی فوق در رابطه ی با نقد روانکاوانه بر روی چند غزل مولانا از دیدگاه چند روانشناس بزرگ مانند : فروید ، یونگ و آدلر می باشد . برای شروع کار ابتدا باید مفهوم نقد روانکاوانه مشخص میشد تابتوان کار نقد را شروع کرد . که از طریق مطالعه ی کتاب نقد ادبی دکتر شمیسا این مفهوم مشخص شد و آشنایی بسیار کمی هم با مکاتب دیگر نقد ادبی مانند نقد ساختارگرایانه ، نقد فیمینیستی ، نقد هرمنوتیک و نقد فرمالیستی به دست آورده شد . بعد از آن نظریه ها و دیدگاه هایی که روانشناسان درباره ی این نوع نقد ادبی داده بودند بررسی شد و اطلاعات جالبی هم در این باب جمع آوری شدند . از اختلاف عقیده های این روانشناسان و جدا شدن شاگردان از استادان گرفته تا نظریه های علمی و کاربردی که هر کدام پس از تحقیقات به دست آورده بودند . برای جمع آوری این اطلاعات از سایت کتاب خانه ی ملی استفاده شد ولی باز هم منابعی که مورد نیاز بود به دست نیامد و با پرس وجو و گشتن در نهایت کتاب های دکتر محمد صنعتی به کار گرفته شدند . کتاب های ایشان یکی تحلیل های روانشناختی در هنر و ادبیات و کتاب دیگرشان صادق هدایت و هراس از مرگ بود که البته کتاب اول به موضوع نقد روانکاوانه بیشتر ارتباط داشت .
در همین حین از مقالات بسیاری هم استفاده شد مثلا بررسی کهن الگوی آنیما و آنیموس در غزلیات مولانا که کاری از محمد حسین بهرامیان و الهام جم زاده بود و خیلی هم در نقد روانکاوانه مورد استفاده قرار گرفت در واقع روش نقدی که روی غزلیات مولانا انجام داده بود الگوی این تحقیق قرار گرفت و پس از خواندن نقدهای این مقاله روی غزلیات مولانا کار شد و آن ها مورد نقد و بررسی قرار گرفتند ، یا مقاله نقد روانکاوانه از کتاب ماه و ادبیات و فلسفه که بیشتر اطلاعات در رابطه با نظریات روانشناسان از این مقاله جمع آوری شدند و یا مقاله ی نقد روانکاوانه ی مدرن نوشته الیزابت رایت ترجمه ی حسین پاینده که البته متن بسیار سخت و دشواری داشت و خیلی علمی نوشته شده بود .
بعد از اینکه تمامی این منابع یک به یک خوانده شدند از همه ی آن ها قسمت هایی که کاربردی بود انتخاب شده و فیش برداری شدند . بعد از همه ی این ها اطلاعات بین محققان رد و بدل شد و هرکس یافته های خود را برای دیگری شرح داد . و بعد از آن کار بر روی غزلیات مولانا آغاز شد . ابتدای کار نقد بسیار دشوار بود چون با روش کار آشنایی کافی به دست نیامده بود و با پرس و جو از دانشیار و مثال آوردن نظریه ها در چند غزل مولانا این مشکل هم برطرف شد . در واقع نقد روی چند غزل مشخص محدود نشده زیرا چه بسا در آن غزل هیچ کدام از نظریات وجود نداشته باشد لذا جست و جو در دیوان شمس آغاز شد و هر جا که احساس میشد نظریه ای می تواند وجود داشته باشد نقد میشد . در پایان پس از نقد کردن غزلیات این نقد ها جمع آوری شده و از طریق آن ها روی شخصیت مولانا کار شد .
در غزلیات محدودی که در این مقاله بررسی شد سه بار سایه .یک بار پرسونا .دو بار آنیموس .دوبار من.هفت بار فرامن. یک بار احساس حقارت .دو بار عقده برتری جویی دو بار اصل برتری جویی.یک بار هدف وغایت زندگی.ودوبار هم نظریه خود خلاق دیده شد
البته نمی توان گفت که تمام غزلیات به همین الگو هستند و این ها تنها نتایجی هستند که از میزان محدودی غزل گرفته شده است .
با این وجود می توان نتیجه گرفت که با توجه به آنیما در................
در این پروژه همه ی افراد می توانند مخاطب ما قرار بگیرندبه دلیل این که همه ی افراد ایرانی حداقل کاری که می توانند بکنند آن است که شاعران خویش را بشناسند واجازه ندهند که ملت های دیگر شاعران ما را جزء افتخارات خود قرار دهنداین پروژه که در واقع به نوعی مولوی شناسی هم بود باید مخاطب همه ی مردم مخصوصا ایرانی ها قرار بگیرد
اغلب افراد بدون این که نویسنده را مورد بررسی قرار دهند و به شخصیت شاعر یا نویسنده ای پی ببرندکتابی را می خوانند وبی توجه به نقد آن می پردازندیا بدون این که بدانند شاعر یا نویسنده چه اصلیتی داشته اند *چه افکاری داشته اند و....
غزل شماره ی 174 :
زآتش شهوت برآوردم تو را وندر اتش بازگستردم تو را
از دل من زاده ایی همچو سخن چون سخنم فرو خوردم تو را
نقد روانکاوانه : در این بیت از غزل شماره ی 174 مولانا از اتش شهوتی که به دست اورده است از دل خودش سخن می گوید به همین دلیل می توان گفت دراین بیت به عقیده ی فروید "نهاد " یا همان هوس وجود دارد . و چون از فروخوردن حرف هایش گله و شکایت کرده است . می توان گفت از دیدگاه یونگ " سایه " یا عقده در او به وجود آمده است .
غزل شماره ی 194 :
خواهم گرفتن اکنون آن مایه ی صور را دامی نهاده ام خوش آن قبله ی نظر را
دیوار گوش دارد آهسته تر سخن گوی ای عقل بام بر دوان دل بگیر در را
نقد روانکاونه : در این بیت از غزل مولانا ، او خواسته ی خودش را برای به دست اوردن صور سخن گفته است و از اینکه دیگران به حرف هایش گوش ندهند گله و شکایت کرده است پس می توان گفت از دید یونگ در این بیت " سایه " یا همان عقد ه وجود دارد . و چون آن زبان احساسات است نه از زبان عقل می توان گفت که از زبان " فرامن " می تواند باشد .
غزل شماره ی 141 :
چون خانه ی روی ز خانه ی ما با آتش و با زبانه ی ما
با رستم زال تا نگویی از رخش و تازیانه ی ما
نقد روانکاوانه : در این بیت از غزل شماره ی 141 به علت اینکه کلماتی چون آتش، زبانه ، رستم ، زال ، رخش ، تازیانه آمده است روحیه ی خشت مردانه به مخاطب منتقل میشود . و به عقیده ی یونگ این روح مردانه ی مرد است که سخن می گوید ، پس می توان گفت در این بیت " آنیموس " وجود دارد .
غزل شماره ی 121 :
اندر دل هیچ کس نگنجیم چون در سر اوست نشانه ی ما
هرجا پر او ببینی آن جاست یقین نشانه ی ما
نقد روانکاوانه : در این بیت به علت آوردن واژه هایی مانند نشانه ، تیر و ... حس خشونت و روح مردانگی مرد را به خوانند القا می کند و انتقال می دهد پس می توان گفت که طبق نظر یونگ در این بیت روح مردانه ی مرد گوینده است پس در این بیت "آنیموس " وجود دارد .
غزل شماره ی 129 :
نقد روانکاوانه : در این غزل گوینده عقل است چون به صورت کامل منطقی حرف خودش را می زند برای مثال می گوید به سوی کفر نرو و به سمت و ایین بازگرد و به اصل خودت بازگرد چون در این جا عقل سخن می گوید پس " فرامن " و در این بیت گوینده احساسات فرد است و مولانا ازاحساساتش می گوید که دل کسی را نشکند . رحم کردن و گذاشتن راه ستمگری به کنار را یاد آوری می کند این ها را چون منطقی نیستند و احساسات گوینده ی آن است پس عقل نمی تواند این هارا گفته باشد . پس به عقیده ی فروید در ای بیت " فرامن " وجود دارد .
غزل شماره ی 111 :
برای تو فدا کردیم جان ها کشیده بهر تو زخم زبان ها
شنیده طعنه های همچو آتش رسیده تیری کاری زان کمان ها
اگر دل را بردن آریم پیشت ببخشایی بر آن زان کمان ها
اگر دشمن تو را از من بدی گفت مها دشمان چه گوید جز چنان ها ؟
نقد روانکاوانه : در این بیت از غزل شماره ی 111 مولانا از سختی هایی که کشیده از زخم زبان هایی که شنیده و از بدی هایی که دیده و ... سخن می گوید و شکایت می کند . طبق نظر یونگ این ها ممکن است در مولانا به عقده تبدیل شده باشد که او این کونه این ها را در غزلش بیان می کند . پس می توان گفت که در این بیت از غزل مولانا " سایه " و عقده و جود دارد و می توان گفت در این بیت هایی که اورده شده است روحیه ی خشن و مردانه به وضوح دیده می شود و همچنین آوردن کلماتی همچون زخم ، طعنه ، اتش ، تیز ، کمان ، نشانه ، خون ، دشمن و ... این حس را به خوبی منتقل می کند پس در نتیجه می توان گفت در این غزل مولان " آنیموس " وجود دارد .
غزل شماره ی 113 :
ای مطرب دل برای یاری را در پرده ی زیر گوی زاری را
رو در چمن و به روی گل بنگر همدم شو بلبل بهاری را
نقد روانکاوانه : در این بیت از غزل مولانا ، پند و اندرز و نصیحت های اخلاقی نقش اساسی دارند . در وقاع گوینده ی ان احساسات مولاناست چون مخاطب دل قرار گرفته است و به او می گوید که همدم بلبل شو و به روی چمن برو و به گل نگاه کن پس می توان گفت در این بیت از غزل مولانا "من " هیچ نقشی ندارد و چون منطق او اصلا حضور ندارد و احساسی بودن غزل کاملا مشخص است می توان گفت که این غزل " فرامن " دارد .
غزل شماره ی 140 :
تا چند تو پس روی به پیش آ در کفر مرو به سوی کیش آ
در نیش تو نوش بین به نیش آ آخر تو به اصل اصل خویش آ
نقد روانکاوانه : در این غزل گوینده عقل است چون به صورت کامل منطقی حرف خودش را می زند برای مثال می گوید به سوی کفر نرو و به سمت و ایین بازگرد و به اصل خودت بازگرد چون در این جا عقل سخن می گوید پس " فرامن " و در این بیت گوینده احساسات فرد است و مولانا ازاحساساتش می گوید که دل کسی را نشکند . رحم کردن و گذاشتن راه ستمگری به کنار را یاد آوری می کند این ها را چون منطقی نیستند و احساسات گوینده ی آن است پس عقل نمی تواند این هارا گفته باشد . پس به عقیده ی فروید در ای بیت " فرامن " وجود دارد .
غزل شماره ی 156 :
ای هوس های دلم بیا بیا بیا بیا ای مراد و حاصلم بیا بیا بیا بیا
نقد روانکاوانه : دراین بیت از غزل مولانا از هوس ها و شهوت های دلش سخن می گوید و مخاطب آرزو ها و هوس هایش هستند پس می توان گفت که در این بیت به عقیده ی فروید " نهاد " سرکوب نشده و بگونه ای فوران کرده است .
غزل شماره ی 160 :
مفروشید کمان و زره و تیغ زنان را که سزا نیت سلح ها به جز از تیغ زنان را
نقد روانکاوانه : در این بیت از غزل مولانا ، به خاط اورده شدن کلماتی چون کمان زره و سلح و تیغ زنان " انیموس " وجود دارد و در عین حال به دلیل اینکه عقل دارد صحبت می کند و در آن خبری از احساسات نیت و می توان گفت که به عقیده ی فروید گوینده ی این بیت " من " است .
غزل شماره ی 163:
بدوید ای حریفان بکشید یار مارا به من ارید اخر صنم گریز پا را
نقد روانکاوانه : در این بیت از غزل مولانا از یکی از مراد هایش و خواسته هایش سخن می گوید که شاید دست یابی و به دست اوردن صنم بوده است سخن به میان اورده است . پس می توان گفت در این غزل به عقیده ی یونگ" سایه " وجود دارد .
غزل شماره ی 169 :
روترش کن که همه روترشانند این جا کورشو تا نخوری از کف کف هر کور عصا
نقد روانکاوانه :
در این بیت از غزل مولانا ، به دلیل اینکه از روترش بودن دیگران در این محل شکایت می کند و اینکه به کور بودن و ندیدن سفارش می کند تا از هر ادمی ضربه نخوری می توان گفت که به عقیده ی فروید " سایده " یا عقده وجود دارد و همچینین چون شیوه ای را برای کنار امدن با جامعه و محیط بیان کرده و از کورشدن سخن گفته می توان گفت که درا ین غزل مولانا از " پرسونا " یا نقاب استفاده کرده است .
غزل شماره ی 58 :
بدم بی عشق گمراهی ، در آمد عشق نا گاهی بدم کوهی شدم کاهی برای اسب سلطان را
اگر ترک است و تاجیک است بدو این بنده نزدیک است چو جان با تن و لیکن تن نبیند هیچ مرجان را
در این بیت از غزل مولانا ، او درباره ی شیوه ی سازگاری و چگونگی کنار آمدن خودش با این روزگار گفته است . برای مثال می گوید در گمراهی عشق بوده است که ناگاه عشق برآمده است و چون کوه و کاه شده است ، طبق نظریات یونگ طریقه ی سازگاری و کنار آمدن با چیزی را همان نقاب یا " پرسونا " می گویند . پس نقش پرسونا را در این بیت به روشنی می توان دید .
غزل شماره ی 59 :
تو بر نامی عشق را منه با خواری دونان که هست اندر قفای او زشه عشق رایت ها
چو دیگ از زر بود او را سیه رویی چه غم آرد که از جانش همی تابد به هر زخمی حکایت ها
تو شادی کن ز شمس الدین تبریزی و ازعشقش که از عشقش صفا یابی و از لطفش حمایت ها
در این بیت از غزل مولانا ، او یک سری پند و اندرز و نکات اخلاقی را بیان کرده است که البته احساسات شخصی در آن مشخص است و چون از لحاظ منطقی و عقلانی این پند و اندرز را نیاورده است گوینده ی آن " من " نمی تواند باشد . و همین طور کاملا از لحاظ احساست شخصی بیان شده . و این حتی از خواندن بیت هم مشخص می شود که احساسات مولانا گوینده ی این سخنان است . پس به عقیده ی یونگ در این بیت " فرامن " وجود دارد .
غزل شماره ی 60 :
چه داند دام بی چاره ، فریب مرغ آواره ؟ چه داند یوسف مصری ، غم و درد زلیخا را
در این بیت از غزل شماره ی 60 مولانا ، او از غم و درد و فریب شکایت کرده است و از این گفته که غم و مشکلات زلیخا را یوسف نمی داند و از آن جا که بی اطلاع است طبق نظریه ی یونگ این احتمال وجود دارد که آگاه نبودن یکی از غم و درد دیگریجزو یکی از عقده ها و مشکلات خود مولانا بوده باشد و این منجر شده تا او این غزل را بسراید پس می توان گفت گه در این بیت " سایه " وجود دارد .
غزل شماره ی 75 :
ای خواجه نمیبینی این روز قیامت را این یوسف مصری را این خوش قد و قامت را
در این بیت از غزل شماره ی 75 مولانا ، او یکسری اتفاقات را به خودش گوشزد می کند که آیا این روز قیامت و این یوسف مصری که معشوق است و خوش قد و قامت است را نمیبینی ؟ و گوینده ی آن احساسات اوست نه عقل چون از خوبی ها و زیبایی ها می گوید نه از منطق و عقل پس می توان گفت که در این بیت طبق نظر یونگ " فرامن " وجود دارد . و احساسات مولانا در آن به طور کامل مشخص است .
غزل شماره ی 106 :
مرا حلوا هوس کرده اس حلوا میفکن وعده ی حلوا به فردا
زهی حلوا ی گرم و شیرین و چرب که هردم می رسد بویش ز بالا
در این بیت از غزل مولانا ، از خواسته های دلش می گوید . در واقع هوس و شهوت به وضوح در این غزل به صورت کامل مشخص است اما اینکه ایا مقصود او از حلوا همان حلوایی است که ما فکر می کنیم مشخص نیست .شاید منظور او از این حلوایی که توصیف کرده و دلش خواستار آن است و شیرین است چیز دیگری باشد ولی در هر حال فرقی نمیکند چون از هوس و شهوت سخن گفته پس " نهاد " نقش اساسی را در این غزل دارد .
غزل شماره ی 3 :
ای دل چه اندیشیده ای در عذر آن تقصیر ها زان سوی او چندان وفا زین سوی تو چندین جفا
نقد روانکاوانه :
در این بیت " من " یا همان عقل و منطق مولانا در حال سرکوب کردن بخش " نهاد " یا همان شهوت های اوست . در واقع در این بیت از غزل مولانا ، طبق سروده اش دل مورد باز خواست قرار گرفته است . درباره ی کار های اشتباه و خطاهایی که انجام داده و کاراهایی که در آن ها به نوعی مقصر بوده ایت . به طوری که انگار دل در مقابل وفا و جوانمردی دیگری از خودش جفا و نامردی نشان داده است که مولانا او را از کارش سرزنش می کند و می گوید برای انجام این کار چه عذر و بهانه ای داری ؟ ...
غزل شماره ی 5 :
آن شکل بین آن شیوه بین وان قد و خد و دست و پا را آن رنگ بین وان هنگ بین وان ماه بدارند قبا
نقد روانکاوانه :
در این بیت از غزل مولانا ، او در حال توصیف وضعیت معشوق است . و حالات و زیبایی های اورا به زبان توصیف کشانده است . طبق نظر یونگ رانشناس بزرگ نقد روانکاوانه ، وقتی مردی از معشوق خود سخن می گوید ، در واقع این خود او نیست بلکه بخشی از وجود هر انسانی را " آنیما " فرا گرفته است . " انیما " در واقع بزرگ روح زن است که درون مرد قرار می گیرد . و درواقع احساسات مردان هم به همین علت وجود این " آنیما " ست .
غزل شماره ی 6 :
بگریز ای میر اجل از ننگ ما از ننگ ما زیرا نمی دانی شدن همرنگ ما همرنگ ما
نقد راون کاوانه :
در این بیت از غزل شماره ی 6 مولانا ، مخاطب او ازرائیل است و گویا او را مورد بازخواست قرار داده است . و همچنین به این دلیل که از طریقه ی سازگاری و کنار آمدن ازرائیل با خودش سخن می گوید " پرسونا " در این غزل به وضوح دیده می شود . یونگ معتقد بود که " پرسونا " نقاب است که فرد در حضور در جامعه به خودش می زند و همچنین این نقاب می تواند طریقه ی سازگاری و کنار آمدن او با دیگران و جامعه هم باشد . پس در این غزل که مولانا از هم رنگ شدن میر اجل با حودش که منظور همان ازرائیل است سخن می گوید می توان گفت به عقیده ی یونگ در این غزل پرسونا وجود دارد .
غزل شماره ی 20 :
چندان که خواهی جنگ کن یا گرم کن تهدید را می دان که دود گولخن هرگز نیابد بر سما
نقد روانکاوانه :
در این بیت از غزل شماره ی 20 مولانا ، خشونت را می توان به وضوح حس کرد . در واقع طبق نظریه ی فروید پایه گذار نقد روانکاوانه در این غزل به عل آوردن کلماتی همچون جنگ ، تهدید ، دود ، گرمی و ... این بزرگ رو ح مرد است که سخن می گوید یعنی احساسات مردانه ای که درون یک مرد وجود دارد و لطافت و احساساتی بودن غزل را از بین می برد . و آن را کمی خشن تر و مردانه تر می کند . یونگ اسم این بزرگ روح مرد را درون مردان " آنیموس " قرار داد . که در این غزل به طور کامل آن را میبینیم .
غزل شماره ی 53 :
عشق تو آورد قدح پر ز بلا ها گفتم می نخورم پیش تو شاها
در این بیت از غزل شماره ی 53 مولانا از بلاهایی که عشق معشوق بر سرش آورده است گله و شکایت می کند . از نظر یونگ وقتی کسی این گونه شکایت می کند دچار یک نوع عقده ممکن است شده باشد . که به آن عقده " سایه گفته می شود . و از طرف دیگر هم می توان گفت چون مولانا در این غزل از خوردن می خودش را در نزد شاه منع کرده است می تواند در این قسمت " من " وجود داشته باشد .
غزل شماره ی 57 :
جمالش آفتاب آمد ، جهان او را نقاب آمد ولیکن نقش کی بیند به جز نقش و نگاری را
در این بیت از غزل مولانا ، او در حال بیان خوبی ها و حسن های اخلاقی فرد دیگری است . و آن ها را توصیف می کند . مثلا او را به آفتابی تشبیه کرده است که اگر جهان هم جلوی آن را بگیرد باز هم روی آن تاثیری نمی گذارد . پس می توان گفت طبق نظریه ی یونگ در این بیت " سایه " یا یک جور عقده وجود دارد که مولانا خصوصیاتی که دلش می خواسته داشته باشد را در دیگری دیده است و به توصیف او پرداخته است .
نقد اشعار :
یوسف کنعانیم روی چو ماهم گواست
هیچ کس از آفتاب خط و گواهان نخواست
بر اساس نظریه أدلر از دید گاهی در این شعر شاعر تصورات برتر اغراق آمیزاز پیشرفت ها وتوانایی هایش داشته است و در واقع( عقده برتری) داشته اما اگر از دید عرفانی نگاه کنیم و مولانا واقعا چنین شخصیتی داشته باشد عقده ی برتری رد می شود
عید آمد و عید آمد وان بخت سعید آمد
بر گیر و دهل می زن کان ماه پدید آمد
بر اساس نظریه آدلر مولوی در این شعر آمدن عید را با یک لحن خاصی توصیف می کند و با تکرار آن در ابیات مختلف به هیجان آن می افزایددر واقع این نشان از( خودخلاقی) شاعر است
ما نه زان محتشمانیم که ساغر گیرند
و نه زان مفلسکانیم که بز لاغر گیرند
بر اساس نظریه آدلر شاعر در این جا به سبک زندگی اشاره شده و آدلر زندگی خودش را وصف وشرح داده
آدلربرخلاف فرویدمعتقدبودکه:رفتارانسان توسط غرایزتعیین نمیشود.بلکه تابع هدف هاییست که روبه سوی آینده دارند.
ازنظراواهداف کلی ماآرمان های خیالی هستندکه واقعیت ندارند.اندیشه های خیالی وجوددارن که مابه وسیله ی آن هامسیرزندگی خودراهدایت می کنیم.
احساس حقارت :
آدلر اعتقاد داشت که همه در تجربه ی اول مقایسه ی خودشان با جهان اطرافشان احساس نا توانی می کنند و و قتی که احساس حقارت می کند فرد برای غلبه بر این حس ناخوشآیند و جبران حقارتهای خودش تلاش می کند و به برتری میرسد. آدلر معتقد بود که احساس حقارت ضروری است.چون به وجودآورنده ی انگیزه برای پیشرفت و ترقی آدم است.
عقده ی حقارت :
هنگامیکه فرد نتواند براحساس حقارت خود غلبه کنداین حس تقویت و تشدید می شود و منجر به شکلگیری عقده ی حقارت می شود. عقده ی حقارت به سه شیوه می تواند در کودکی شکل گیرد:
1)حقارت جسمانی: کودکی که ضعف و نقص جسمانی دارن اگر این ضعف هایش مورد توجه قرار گیرد،در صدد جبران آنها بر می آید و برای جبران آنها تلاش می کند.اگر این تلاشها بی نتیجه باشد عقده ی حقارت در آن فرد ایجاد خواهد شد.
2)لوس کردن: کودکان ناز پرورده به این علت که چیرگی بر مشکلات و سازگاری با دیگران را نیاموخته اند وقتی با مانعی در زندگی مواجه می شوندبه این نتیجه میر سند که ناتوانی خودشان باعث شده است و دچار احساس حقارت می کنند.
3)نادیده گرفتن: کودکی که به علت عدم توجه و بی تفاوتی والدین یا حالت خصمانه ی آنها نیاز هایش بر طرف نشده احساس بی ارزشی می کند و دچار عقده ی حقارت می شود.
عقده ی برتری جویی :
این امکان وجود دارد که یک فرد در مقابل احساس حقارتش ، گرایش به جبران بیش از اندازه پیدا می کنه و دچار عقده برتری می شود . فرد گرایش به تکبر و سلطه جویی دارد .
اصل برتری جویی :
آدلر " برتری جویی " را اصلی ترین انگیزه ی زندگی و به دست آوردن استعداد ها بالقوه اش می داند . و منظور از آن تسلط بر دیگران نیست بلکه انگیزه ای است که از اول تولد تا آخر حیات با انسان همراه است .
غایت و هدف زندگی :
آدلربرخلاف فرویدمعتقدبودکه:رفتارانسان توسط غرایزتعیین نمیشود.بلکه تابع هدف هاییست که روبه سوی آینده دارند.
ازنظراواهداف کلی ماآرمان های خیالی هستندکه واقعیت ندارند.اندیشه های خیالی وجوددارن که مابه وسیله ی آن هامسیرزندگی خودراهدایت می کنیم.
اثر ترتیب تولد :
آدلرترتیب تولدرایکی ازاصلی ترینعواملی می داندکه برماهیت سبک زندگی فرداثرمی گذارد.اومعتقدبود که فرزنداول که توجه کامل ودربست راازوالدین دریافت می کندپس ازتولدفرزنددوم حسادت می ورزد.به همین دلیل است که فرادمنحرف و روان رنجوربیشتر،ازفرزندان اول هستند.
هم چنین،فرزنددوم رقابت جوترازفرزنداوا است ورشدفرزندآخر،سرعت چشم گیری دارد؛ولی اگرنازپرورده شونددربزرگسالی هم همین گونه اند؛آنان درپی آن اند کهدرمرکزتوجه قراربگیرند.به همین دلیل احتمال بیشتری وجودداردکه ضربات شدیدروانی راتجربه کنند.
نظریه ی خود خلاق :
به عقیده ی آدلرشخصیت آدمی فقط ازاستعدادهای ذاتی و تاثیرات محیط خارجی و تعامل این عوامل شکل نمی گیرد.بلکه خلاقیت و ابتکاری هم وجود دارد.یعنی اینکه انسان برای ارضای میل به برتری جویی خود عوامل زیستی و اجتماعی را به صورت خلاقانه و ابتکاری در تجارب تازه به کار می برد .آدلر معتقد بود سبک زندگی در بهترین صورت شامل روشی خلاقو مثبت است که به فرد اجازه می دهد که انرژی های خودش را در راههای مثبت و سازنده به کار گیرد.
علاقه ی اجتماعی :
آدلر معتقد بود که انسان اجتماعی به دنیا می آید و به این اجتماعی بودن علاقه دارد که این ذاتی و فطری است .از نظر آدلر کسانی که احساس علاقه ی اجتماعی ندارند ممکن است به افرادی نامطلوب از نظر اجتماعی مانند روان رنجور مجرم و مستبد تبدیل شود.پ
خود آگاهی :
آدلر وجود ضمایر آگاه و ناخودآگاه را در انسان نفی کرد و اعتقاد داشت که خودآگاهی در شکل گیری انسان نقش عمده ای داشته است.
در واقع انسان از اعمال،خودآگاهی دارد و می داند که چه کند چرا می کند و هدف و چیست.می تواند هدفی را پیش رو داشته باشد و برای رسیده به آن تلاش کند و راه رسیدن به هدف را آگاهانه انتخاب کند.
سبک زندگی :
همه برای رسیدن به برتری از یک سری الگو بهره می گیریم.
آدلر این الگوی منحصر به فرد را سبک زندگی نامیده است.که از تعامل سه عامل بدنی،روانی و اجتماعی شکل می گیرد.
از دید آدلر هر فرد با اراده ی خودش مناسب ترین سبک زندگی را انتخاب می کند و به وجود می آورد هروقت این سبک زندگی خلق شد در طول زندگی ثابت است و منش بنیادین ما را خواهد ساخت.
| Design By : Pichak |
نقد روانکاوانه بر روی برخی از غزلیات مولانا از دیدگاه یونگ ، فروید و آدلر ...
